– Nowelizacja stanowi wykonanie wyroków Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził sprzeczność z konstytucją przepisów o składaniu oświadczeń majątkowych przez samorządowców i pozbawienie ich prawa do zaskarżania zarządzenia wojewody o wygaśnięciu mandatu – uzasadnia senator Krzysztof Kwiatkowski (PO), przewodniczący Komisji Ustawodawczej.
Pozytywną opinię o projektowanych zmianach wyraża Związek Powiatów Polskich. Prezes Zarządu Związku, Tadeusz Nalewajk przekonuje, że ujednolicone, bardziej normalne terminy nie będą stanowić bariery dla działalności publicznej najbardziej aktywnych członków wspólnoty samorządowej, którzy uzyskali mandat publiczny.
Zdaniem prof. Marka Chmaja z Wyższej Szkoły Handlu i Prawa w Warszawie dla wykonania wyroków Trybunału potrzebne jest jednak także wyraźne uchylenie przepisów, które przewidują wygaśnięcie mandatu w przypadku niezłożenia oświadczenia.
Nowelizacja likwiduje lukę prawną, jaka powstała po wyroku TK z 13 marca 2007 r. (sygn. akt K 8/07), który uznał za niekonstytucyjny przepis, iż wójt lub radny ma 30 dni od wyboru na złożenie oświadczenia o działalności gospodarczej małżonka (art. 24j ust. 3 ustawy o samorządzie gminnym). Propozycja Senatu zakłada, że oświadczenia takie radny i wójt (burmistrz, prezydent) będą składać w terminie 30 dni od złożenia ślubowania, tak jak własne oświadczenia. Analogiczne zmiany zostaną wprowadzone w ustawach o samorządzie powiatowym i samorządzie województwa.
Trybunał podkreślił, że zróżnicowanie terminów złożenia oświadczenia radnego/wójta oraz ich współmałżonków narusza art. 2 konstytucji. Termin 30 dni od wyboru upływa bowiem wcześniej niż termin 30 dni od ślubowania. Ponadto nie wiadomo, od jakiej daty go liczyć (dzień głosowania, ogłoszenia wyników, czy ostatecznego ustalenia wyników).
– Zmiana pozwoli na zabezpieczenie działań osób zobowiązanych do złożenia oświadczeń majątkowych, które pozwolą na skuteczną ochronę interesu publicznego, a równocześnie nie ograniczą praw publicznych obywateli – ocenia Tadeusz Nalewajk.
Projekt wprowadza też przepis, który umożliwi osobiste złożenie skargi do sądu administracyjnego osobom, wobec których wojewoda wydał zarządzenie zastępcze o wygaśnięciu mandatu, odwołaniu ze stanowiska albo rozwiązaniu umowy o pracę. W wyroku z 17 lipca 2007 r. (sygn. akt P 19/04) Trybunał stwierdził, że obecna regulacja bezprawnie różnicuje sytuację radnego w zależności od tego, wygaśnięcie mandatu stwierdza uchwała rady gminy czy też zarządzenie wojewody. Uchwałę rady jej adresat może bowiem zaskarżyć samodzielnie, a zarządzenia wojewody już nie. Może to zrobić tylko rada gminy. Zdaniem TK – pozbawia to wójta/radnego prawa do sądu.
Zdaniem samorządowców – należałoby też przy tej okazji wprowadzić zmianę, iż pierwsza sesja nowo wybranej rady powiatu powinna być zwołana nie wcześniej niż na 14 dni po ogłoszeniu wyników wyborów do rad na obszarze całego kraju. Obecnie jest to termin siedmiu dni. Gdy bowiem dana osoba jednocześnie kandyduje na stanowiska wójta (burmistrza, prezydenta) oraz radnego powiatu, to nie znając czasami wyników drugiej tury wyborów w gminie bierze udział w sesji rady powiatu, na której składa ślubowanie radnego. Takie unormowanie narusza bierne prawo wyborcze tej osoby.