Jak skutecznie przeprowadzić zmianę formy organizacyjno – prawnej

Jednostkami, które realizują zadania samorządów są w wielu przypadkach zakłady budżetowe. Zakłady budżetowe tworzy się w takich dziedzinach sektora publicznego, w których istnieje możliwość pełnej lub częściowej odpłatności za usługi. Zakład ma prawo do zatrzymania na rok następny pewnej części wygospodarowanych środków. Rozlicza się on z budżetem państwa wynikiem działalności: jest to tzw. budżetowanie netto. Ponieważ jest to komunalna jednostka organizacyjna, nie posiada osobowości prawnej, a działalność swoją może podejmować jedynie w oparciu o pełnomocnictwa przyznane przez wójta.
Zdecydowana większość zakładów budżetowych nigdy nie będzie w stanie spełnić warunku samofinansowania. Dlatego właśnie rozpatrywany jest projekt ustawy zmierzający do likwidacji takich jednostek jak zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze. Przekształcenie i likwidacja zakładu budżetowego należy do kompetencji jednostki samorządu terytorialnego i wynika z ustawy o samorządzie gminnym i powiatowym.
Choć przedmiotowe zagadnienia regulowane są w ustawach o poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego (ustawach o samorządzie gminnym, samorządzie powiatowym, samorządzie województwa) oraz w ustawie Prawo finansów publicznych, to jednak zasady oraz proces dokonywania zmian nie został określony w sposób bezpośredni i szczegółowy.

Spółka prawa handlowego
W oparciu o obowiązujące przepisy prawne możliwe są następujące zmiany formy zakładu budżetowego: likwidacja i powołanie jednostki budżetowej, likwidacja w celu wniesienia całości lub zorganizowanej części mienia do spółki prawa handlowego, likwidacja i utworzenie gospodarstwa pomocniczego, likwidacja w celu wydzierżawienia całości lub zorganizowanej części mienia zakładu budżetowego, likwidacja zakładu budżetowego bez powołania w jego miejsce innej jednostki organizacyjnej.
Proces przekształcenia zakładu budżetowego w spółkę prawa handlowego może zostać przeprowadzony dwoma sposobami, które wiążą się w odmiennymi konsekwencjami występującymi na etapie restrukturyzacji.

Przekształcenie na podstawie art. 22 ustawy o gospodarce komunalnej. Według art. 22 ustawy organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może w drodze uchwały podjąć decyzję o likwidacji zakładu budżetowego w celu powołania w jego miejsce spółki kapitałowej – spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnej poprzez wniesienie na pokrycie kapitału spółki wkładu w postaci mienia zlikwidowanego zakładu. W doktrynie występuje pogląd, że przejęcie pracowników zakładu budżetowego przez powstającą spółkę na podstawie art. 23 kodeksu pracy może nastąpić jedynie w przypadku, kiedy w momencie zakończenia procesu likwidacyjnego istniałaby już spółka. Jest to problematyczne w sytuacji, kiedy zakłada się dokapitalizowanie powoływanej spółki o majątek pozostały po zakładzie budżetowym, gdyż nie jest możliwe wniesienie go aportem przed całkowitym zakończeniem bytu prawnego zakładu budżetowego.

Przekształcenie na podstawie art. 22 i 23 ustawy o gospodarce komunalnej. W przypadku przekształcenia zakładu na podstawie art. 22 i 23 ustawy o gospodarce komunalnej nie występuje ani likwidacja w znaczeniu przedmiotowym (art. 55 kodeksu cywilnego), ponieważ wkładem jest mienie będące w dyspozycji zakładu budżetowego, ani likwidacja podmiotowa, gdyż zakład budżetowy nie ma osobowości prawnej. Powoduje to, że możliwe jest zastosowanie art. 23 kodeksu pracy i przejęcie pracowników bez konieczności wypłaty odpraw pracowniczych, co w analizowanym przypadku jest zdecydowanie korzystniejsze.

Brak regulacji
Dość powszechne stało się powoływanie spółek kapitałowych dla realizacji określonych zadań, w których gminy są udziałowcami lub akcjonariuszami. Dużym problemem, przed którym stoją samorządy jest brak regulacji prawnych, które definiowałyby jednoznacznie warunki udzielania spółce zamówień z pominięciem procedury przetargowej.

Według opinii prawnej wydanej przez Urząd Zamówień Publicznych, w sytuacji gdy gmina wykonuje swoje zadania publiczne za pomocą jednostek organizacyjnych utworzonych w oparciu o przepisy ustawy o finansach publicznych i działających w ramach osobowości prawnej jednostki samorządu terytorialnego, mamy do czynienia z samodzielnym wykonywaniem zadań przez gminę. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego w uzasadnieniu wyroku NSA z dnia 11.08.2005 r. (syg. akt II GSK 105/05) „ustawa o zamówieniach publicznych nie ma zastosowania do przypadków powierzania przez gminę utworzonej przez nią jednostce organizacyjnej wykonywania zadań użyteczności publicznej drogą aktu kreującego tę jednostkę organizacyjną”. W związku z powyższym należy stwierdzić, że wysokość kapitału zakładowego nie determinuje możliwości wykonywania przez spółkę zadań w trybie pozaprzetargowym.

Wenanta – Anna Rolka