Zasady przeprowadzania referendum określa ustawa z 15 września 2000 r. W drodze referendum mieszkańcy wspólnoty samorządowej wyrażają swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia spraw (jednej lub wielu) dotyczących tej wspólnoty, które mogą być również rozstrzygnięte przez organy gminy, ale ze względu na ich wagę poddane zostały pod osąd mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego, lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki, a w przypadku gmin także wójta (burmistrza, prezydenta miasta).
Przedmiotem referendum gminnego może być ponadto samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów tej jednostki. Zaznaczyć trzeba, że decyzję w sprawie samoopodatkowania można podjąć wyłącznie w drodze referendum.