Ujednolicenie ustawodawstwa regulującego zagadnienia kadrowe w administracji rządowej
Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej przywraca stan sprzed 27 października 2006 r. (tj. sprzed wejścia w życie obu wyżej wymienionych, uchylanych obecnie ustaw), kiedy w administracji rządowej wyraźnie odróżniane były dwa poziomy stanowisk – poziom polityczny, obejmujący kierownicze stanowiska państwowe (ministrów, sekretarzy i podsekretarzy stanu, wojewodów i wicewojewodów), a także członków tzw. gabinetów politycznych, oraz poziom służby cywilnej, obejmujący tzw. stanowiska urzędnicze różnych szczebli w około 2300 urzędach administracji rządowej, działających na terenie całego kraju.
Przywrócenie opisanego wyżej stanu rzeczy zakończy ponaddwuletni okres istnienia trzeciego, niejako pośredniego poziomu stanowisk, a mianowicie tzw. wysokich stanowisk państwowych, do których obecnie zaliczane są m.in. stanowiska kierowników urzędów centralnych i ich zastępców, prezesów agencji państwowych i państwowych funduszy celowych oraz ich zastępców, dyrektorów generalnych ministerstw, urzędów centralnych i urzędów wojewódzkich, dyrektorów i zastępców dyrektorów departamentów w ministerstwach i urzędach centralnych oraz dyrektorów i zastępców dyrektorów wydziałów w urzędach wojewódzkich, a także wojewódzkich lekarzy weterynarii i ich zastępców.
Z dniem wejścia w życie nowej ustawy o służbie cywilnej większość obecnych wysokich stanowisk państwowych (stanowiska dyrektorskie w urzędach administracji rządowej oraz stanowiska wojewódzkich lekarzy weterynarii i ich zastępców) zostanie ponownie włączona do systemu służby cywilnej jako tzw. wyższe stanowiska w służbie cywilnej. Likwidacji ulegnie państwowy zasób kadrowy (PZK), do którego przynależność jest obecnie ustawowym warunkiem objęcia wysokiego stanowiska państwowego. Jednakże ci członkowie PZK, którzy weszli do niego dzięki zdaniu egzaminu lub wygraniu konkursu na wysokie stanowisko państwowe, bądź też w latach 2007-2009 przeszli postępowanie kwalifikacyjne w służbie cywilnej z wynikiem uprawniającym do mianowania, przez okres 10 lat zwolnieni będą z obowiązku poddania się sprawdzianowi kompetencji kierowniczych w przypadku ubiegania się o wyższe stanowisko w służbie cywilnej.
Zmiany w organizacji służby cywilnej
Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej przywraca centralny organ administracji rządowej, właściwy w sprawach służby cywilnej – Szefa Służby Cywilnej. Merytoryczną oraz organizacyjno-logistyczną obsługę tego organu zapewniać będzie Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. Szefa Służby Cywilnej powoływać będzie Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Rady Służby Cywilnej. Szef Służby Cywilnej powinien być powołany w ciągu 3 miesięcy od wejścia w życie ustawy, bowiem w tym okresie – ale tylko do czasu powołania Szefa S.C. – jego zadania będzie mógł wykonywać Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Kandydat do objęcia funkcji Szefa Służby Cywilnej musi być urzędnikiem służby cywilnej, obywatelem polskim korzystającym z pełni praw publicznych, niekaranym za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe, cieszącym się nieposzlakowaną opinią. Musi legitymować się tytułem magistra lub równorzędnym, znać co najmniej jeden język obcy spośród języków roboczych Unii Europejskiej oraz mieć co najmniej pięcioletnie doświadczenie na stanowisku kierowniczym w administracji rządowej lub co najmniej siedmioletnie na stanowisku kierowniczym w sektorze finansów publicznych. Ponadto nie może on być karany zakazem zajmowania stanowisk lub pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi, a także należeć do jakiejkolwiek partii politycznej w okresie ostatnich 5 lat.
W miejsce obecnie istniejącej Rady Służby Publicznej ustanowiona zostanie Rada Służby Cywilnej. Będzie ona organem opiniodawczo-doradczym Prezesa Rady Ministrów, liczącym 15 członków. Ośmiu z nich premier powoła spośród osób, których wiedza, doświadczenie i autorytet dają rękojmię prawidłowego wykonywania zadań Rady, zaś siedmiu – na wniosek klubów parlamentarnych, spośród posłów, senatorów lub osób nie będących parlamentarzystami.
W ministerstwach, urzędach centralnych oraz urzędach wojewódzkich stanowisko dyrektora generalnego będzie najwyższym w hierarchii urzędu stanowiskiem w korpusie służby cywilnej. Zakres zadań dyrektora generalnego będzie zbliżony do obecnego – z zastrzeżeniem zmian wynikających z likwidacji wysokich stanowisk państwowych w tych urzędach i włączenia ich do systemu służby cywilnej jako tzw. wyższych stanowisk w służbie cywilnej. W tych urzędach, w których stanowiska dyrektorów generalnych nie będą utworzone, ich zadania wykonywać będą – tak jak dotychczas – kierownicy urzędów. Zasady współpracy Szefa Służby Cywilnej z dyrektorami generalnymi urzędów określi zarządzenie Szefa S.C.
Nabór do służby cywilnej
Nowa ustawa o służbie cywilnej nie wprowadza wielu rewolucyjnych zmian w zakresie naboru do służby cywilnej. Najistotniejsza zmiana dotyczy możliwości zatrudniania osób nie posiadających obywatelstwa polskiego – obywateli państw Unii Europejskiej oraz innych państw, których obywatele mają prawo zatrudnienia na terenie RP. Nie będą oni jednak mogli zajmować stanowisk związanych z bezpośrednim lub pośrednim wykonywaniem władzy publicznej ani ochroną generalnych interesów państwa. Pewnemu wzmocnieniu ulega zasada jawności, otwartości i konkurencyjności naboru, bowiem do obecnie obowiązujących sposobów upowszechniania informacji o wolnych stanowiskach pracy (ogłoszenie w siedzibie urzędu i w BIP KPRM) dodany został trzeci sposób – ogłoszenie na stronie podmiotowej BIP urzędu, który poszukuje pracowników. Utrzymana została zasada, że informacja o przebiegu naboru jest informacją publiczną, ale wprowadzono pewne modyfikacje dotyczące sposobu jej upowszechniania. Dotychczas upowszechnieniu w BIP KPRM podlegało ogłoszenie o wakacie oraz lista kandydatów spełniających wymogi formalne, natomiast informacja o wyniku naboru była udostępniana na wniosek. Nowa ustawa stanowi, że w BIP (KPRM oraz urzędu prowadzącego nabór) publikowane będzie ogłoszenie o wakacie oraz informacja o wyniku naboru, zaś lista kandydatów spełniających wymogi formalne udostępniana będzie na wniosek. W przypadku zatrudnienia na zastępstwo minimalny termin do składania dokumentów skrócono do 5 dni.
Z osobą po raz pierwszy podejmującą pracę w służbie cywilnej zawierana będzie umowa o pracę na czas określony 12 miesięcy z możliwością rozwiązania za dwutygodniowym wypowiedzeniem (od zasady tej istnieją wszakże określone w ustawie odstępstwa). Osoby podejmujące po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej będą kierowane do odbycia służby przygotowawczej. Trwać ona będzie nie dłużej niż 4 miesiące i kończyć się egzaminem. W pewnych przypadkach dyrektor generalny będzie mógł zwolnić pracownika z obowiązku odbycia służby przygotowawczej, ale nie oznacza to zwolnienia z egzaminu kończącego tę służbę.
Pierwsza ocena w służbie cywilnej
Osoba zatrudniona po raz pierwszy w służbie cywilnej na podstawie umowy o pracę na czas określony podlegać będzie tzw. pierwszej ocenie w służbie cywilnej. Ocena ta dokonywana będzie nie wcześniej niż po upływie 8 miesięcy od nawiązania stosunku pracy i nie później niż miesiąc przed upływem okresu, na który zawarta została umowa. Dokonując pierwszej oceny pracownika służby cywilnej, uwzględnia się jego postawę, zaangażowanie, postępy w pracy, relacje ze współpracownikami i terminowość wykonywania zadań, a także wynik egzaminu ze służby przygotowawczej oraz sporządzone przez ocenianego pracownika sprawozdanie, dotyczące zadań realizowanych przez niego w trakcie przepracowanego okresu.
W przypadku przyznania oceny pozytywnej kierownik komórki organizacyjnej, w której zatrudniony jest oceniany pracownik, wnioskuje do dyrektora generalnego urzędu o zawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony, zaś w przypadku oceny negatywnej – o niezawieranie takiej umowy albo o rozwiązanie umowy o pracę na czas określony.
Postępowanie kwalifikacyjne i mianowanie w służbie cywilnej
Warunki ubiegania się o mianowanie w służbie cywilnej po wejściu w życie ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej tylko w niewielkim stopniu ulegają zmianie w stosunku do stanu obecnego. Rozszerzona zostanie lista języków obcych, których udokumentowana znajomość na określonym poziomie dopuszcza do udziału w postępowaniu kwalifikacyjnym. Oprócz obecnie honorowanych języków roboczych Unii Europejskiej kandydat na urzędnika służby cywilnej będzie mógł legitymować się znajomością języka arabskiego, białoruskiego, chińskiego, islandzkiego, japońskiego, norweskiego, rosyjskiego lub ukraińskiego. W toku postępowania kwalifikacyjnego, przeprowadzanego – podobnie jak dotychczas – przez Krajową Szkołę Administracji Publicznej, sprawdzana będzie (w odrębnych częściach sprawdzianu) wiedza oraz umiejętności niezbędne do wypełniania zadań służby cywilnej (obecnie sprawdzana jest wiedza, umiejętności i predyspozycje kierownicze kandydatów).
Przepisy nowej ustawy o służbie cywilnej, dotyczące postępowania kwalifikacyjnego, wejdą w życie 1 stycznia 2010 r. W 2009 r. postępowanie kwalifikacyjne prowadzone będzie na dotychczasowych zasadach, określonych ustawą z 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej.
Pracowników służby cywilnej, którzy ukończyli postępowanie kwalifikacyjne z wynikiem pozytywnym i z miejscem uprawniającym do mianowania oraz absolwentów Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, którzy złożyli wnioski o mianowanie, mianować będzie Szef Służby Cywilnej, a nie – jak dotychczas – Prezes Rady Ministrów.
Obsadzanie wyższych stanowisk w służbie cywilnej
Ponad 1500 wysokich stanowisk państwowych (w rozumieniu obecnie obowiązującej ustawy z 24 sierpnia 2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych) z dniem 24 marca br. zostanie włączonych do systemu służby cywilnej jako tzw. wyższe stanowiska w służbie cywilnej. Są to następujące stanowiska: dyrektor generalny urzędu, dyrektor i zastępca dyrektora departamentu lub komórki równorzędnej w KPRM, ministerstwie i urzędzie centralnym, dyrektor i zastępca dyrektora wydziału lub komórki równorzędnej w urzędzie wojewódzkim, wojewódzki lekarz weterynarii i jego zastępca, a także kierujący komórką organizacyjną (i jego zastępca) w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych oraz w Biurze Nasiennictwa Leśnego.
Oceny okresowe członków korpusu służby cywilnej
Ustawa z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej wprowadza obowiązkowe oceny okresowe dla wszystkich członków korpusu służby cywilnej, a nie tylko – jak ustawa obecnie obowiązująca – dla urzędników służby cywilnej. Ocena okresowa dotyczyć będzie wykonywania obowiązków służbowych, wynikających z opisu stanowiska pracy. Sporządzana ma być co 24 miesiące. Ocena powinna zawierać wnioski dotyczące indywidualnego programu rozwoju zawodowego członka korpusu służby cywilnej. Warunki i sposób przeprowadzania ocen okresowych określone zostaną rozporządzeniem Prezesa Rady Ministrów. Urzędnik służby cywilnej, który otrzymał dwie kolejne, następujące po sobie oceny okresowe na jednym z dwóch najwyższych poziomów przewidzianych w skali ocen, obligatoryjnie otrzymywać będzie kolejny stopień służbowy w terminie 30 dni od dnia zapoznania się z oceną.
Szkolenia i rozwój w służbie cywilnej
Zgodnie z przepisami nowej ustawy o służbie cywilnej, bezpośredni przełożeni ustalają wszystkim członkom korpusu służby cywilnej (z wyjątkiem dyrektorów generalnych) indywidualny program rozwoju zawodowego, stanowiący podstawę kierowania ich na szkolenia. Program uwzględniać musi w szczególności wnioski zawarte w ocenie okresowej, planowaną ścieżkę awansu stanowiskowego i finansowego członka korpusu służby cywilnej, plany i możliwości jego rozwoju zawodowego oraz potrzeby i możliwości urzędu w zakresie zatrudnienia.
Strategia zarządzania zasobami ludzkimi w służbie cywilnej oraz inne dokumenty strategiczne i programowe
Nowa ustawa o służbie cywilnej nakłada na Szefa Służby Cywilnej obowiązek opracowania i wdrożenia strategii zarządzania zasobami ludzkimi w służbie cywilnej. Strategia zawierać musi diagnozę służby cywilnej, określenie celów strategicznych, określenie systemu realizacji oraz określenie ram finansowych. Elementy te stanowią tzw. korpus ustawowy strategii zarządzania zasobami ludzkimi. Jednakże oprócz tych czterech niezbędnych elementów strategia powinna zawierać również inne, do których zaliczyć należy wskazanie wizji i misji służby cywilnej oraz określenie obszarów wdrożenia strategii.
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej nakłada również na Szefa Służby Cywilnej obowiązek określenia standardów zarządzania zasobami ludzkimi w służbie cywilnej.
Po raz pierwszy od czasu przywrócenia w Polsce służby cywilnej ustawodawca zobowiązał Prezesa Rady Ministrów do wydania zarządzenia zawierającego wytyczne w zakresie przestrzegania zasad służby cywilnej oraz określającego zasady etyki korpusu służby cywilnej. Zastąpi ono pochodzący z 2002 roku Kodeks Etyki Służby Cywilnej.
W celu realizacji strategii zarządzania zasobami ludzkimi oraz wdrożenia wspomnianych wyżej standardów, wytycznych i zasad utworzona zostanie w budżecie państwa rezerwa celowa na modernizację służby cywilnej. Środkami z tej rezerwy dysponować będzie – na wniosek Szefa Służby Cywilnej – Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Warunki przyznawania urzędom dofinansowania na realizację powyższych zadań zostaną określone przez Szefa Służby Cywilnej w formie zarządzenia.
Opracowała Iwona Jeleń, publiczni.pl
Pełne opracowanie oraz dodatkowe informacje dotyczące zmian w służbie cywilnej wynikających z wejścia w życie ustawy z 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej dostępne jest na stronie www.dsc.kprm.gov.pl