Odpowiedzialność za korupcję wiąże się ściśle z pełnieniem funkcji publicznej przez urzędników samorządowych. Zgodnie z przepisami ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (dalej: k.k.) funkcjonariuszem jest m.in. osoba będąca pracownikiem organu samorządu terytorialnego, chyba że pełni tylko czynności usługowe, a także inna osoba w takim zakresie, w jakim ma prawo wydawać decyzje administracyjne. Funkcjonariuszem publicznym jest również osoba będąca pracownikiem organu kontroli samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe (art. 115 § 13 pkt 4 i pkt 5 k.k.).
Przepisy kodeksu karnego regulują kwestie związane z odpowiedzialnością karną za korupcję urzędników samorządowych, oferowanie łapówek tym urzędnikom, płatną protekcję. Ponadto kodeks przewiduje także odpowiedzialność karną z tytułu nadużycia władzy w związku z pełnieniem funkcji publicznej, a także za oszustwo, które to przestępstwa mogą także pozostawać w związku z korupcją.
Odpowiedzialność karna za przyjęcie łapówki
Przepis art. 228 k.k. przewiduje odpowiedzialność osób pełniących funkcje publiczne, w tym także urzędników samorządowych za przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicę. Dla zaistnienia przestępstwa łapownictwa korzyść może mieć także postać niematerialną, jak np. załatwienie jakiejś sprawy urzędnikowi samorządowemu przez wręczającego korzyść. Ponadto dla zaistnienia przestępstwa łapownictwa wystarcza sama obietnica wręczenia korzyści majątkowej lub niematerialnej.
Jeśli osoba pełniąca funkcję publiczną bierze łapówkę, podlega karze pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do ośmiu lat. Podmiotem przestępstwa z art. 228 k.k. może być tylko funkcjonariusz publiczny, w rozumieniu art. 115 § 13 pkt 4 i pkt 5 k.k., lub osoba pełniąca funkcję publiczną.
PRZYKŁAD
Czy radny, który w zamian za załatwienie sprawy Pawła B., pracującego w wojewódzkim ośrodku ruchu drogowego zażądał ulgowego potraktowania podczas egzaminów na prawo jazdy, popełnił przestępstwo?
Tak, radny podlega odpowiedzialności za łapownictwo, mamy tu do czynienia z niematerialną formą łapówki.
Odpowiedzialności karnej za łapownictwo podlega także osoba pełniąca funkcję publiczną w sytuacji, gdy przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za zachowanie, które jest sprzeczne z prawem. Chodzi tu zatem o sytuacje, gdy funkcjonariusz publiczny jest na podstawie przepisów prawnych zobowiązany do danego zachowania się, a druga osoba wręcza korzyść majątkową w zamian za zachowanie, które jest z nakazem określonego zachowania sprzeczne.
Surowszej karze, bo od dwóch do 12 lat pozbawienia wolności, podlega osoba, która pełniąc funkcję publiczną przyjmuje korzyść majątkową znacznej wartości lub jej obietnicę.
Karze za łapownictwo podlega także osoba, która pełniąc funkcję publiczną uzależnia dokonanie jakiejś czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda.
W art. 229 k.k. uregulowane są natomiast kwestie związane z przekupstwem. W świetle przepisów udzielanie albo obietnica udzielenia korzyści majątkowej lub osobistej osobie pełniącej funkcję publiczną w związku z pełnieniem tej funkcji jest zagrożone karą pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do ośmiu lat. Podobnie jak ma to miejsce w wypadku przyjęcia łapówki przez osobę pełniącą funkcję publiczną, przepisy k.k. regulują także odpowiedzialność karną za wręczenie lub obietnicę udzielenia korzyści majątkowej osobie pełniącej funkcję publiczną w wypadku mniejszej wagi, a także w przypadku korzyści majątkowej o znacznej wartości.
PRZYKŁAD
Burmistrz zgodził się na przyjęcie korzyści majątkowej w kwocie 2 tys. zł w zamian za pozytywne załatwienie sprawy Krzysztofa P. Strony umówiły się na wręczenie łapówki po załatwieniu sprawy. W konsekwencji łapówka nie została wręczona. Czy można mówić o zaistnieniu przestępstwa w tym wypadku?
Przepisy ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.) przewidują, że wójt, zastępca wójta, skarbnik gminy, sekretarz gminy, kierownik jednostki organizacyjnej gminy, osoba zarządzająca i członek organu zarządzającego gminną osobą prawną oraz osoba wydająca decyzje administracyjne w imieniu wójta w trakcie pełnienia funkcji lub trwania zatrudnienia oraz przez trzy lata po zakończeniu pełnienia funkcji lub ustaniu zatrudnienia nie mogą przyjąć jakiegokolwiek świadczenia o charakterze majątkowym, nieodpłatnie lub odpłatnie w wysokości niższej od jego rzeczywistej wartości od podmiotu lub podmiotu od niego zależnego, jeżeli biorąc udział w wydaniu rozstrzygnięcia w sprawach dotyczących tego podmiotu mieli bezpośredni wpływ na jego treść.
Podmiotem zależnym jest podmiot, w którym:
-
przedsiębiorca posiada bezpośrednio lub pośrednio większość głosów w jego organach, także na podstawie porozumień z innymi wspólnikami i akcjonariuszami,
-
przedsiębiorca jest uprawniony do powoływania albo odwoływania większości członków organów zarządzających podmiotu zależnego,
-
więcej niż połowa członków zarządu przedsiębiorcy jest jednocześnie członkami zarządu albo osobami pełniącymi funkcje kierownicze w podmiocie pozostającym z przedsiębiorcą w stosunku zależności.
Wskazany zakaz nie dotyczy nabycia przedmiotów lub usług dostępnych w ramach publicznej oferty, a także nie dotyczy przedmiotów zwyczajowo wykorzystywanych w celach reklamowych i promocyjnych oraz nagród przyznawanych w konkursach na działalność artystyczną.
Płatna protekcja
Podobnie jak łapówka karze podlega również płatna protekcja. Płatna protekcja polega na podejmowaniu się pośrednictwa w załatwieniu jakiejś sprawy w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę i:
-
powoływanie się na wpływy w instytucji samorządowej (również m.in. państwowej lub zagranicznej) lub
-
wywoływanie przekonania lub utwierdzanie w przekonaniu danej osoby, że takie wpływy się posiada (art. 230 k.k.).
Przestępstwo płatnej protekcji podlega karze od sześciu miesięcy do ośmiu lat pozbawienia wolności (w wypadkach mniejszej wagi kara jest niższa). Ponadto, jeżeli ktoś udziela albo obiecuje udzielić korzyści majątkowej lub osobistej w zamian za pośrednictwo w załatwieniu sprawy samorządowej i polega to na bezprawnym wywarciu wpływu na decyzję, działanie lub zaniechanie osoby pełniącej funkcję publiczną, w związku z pełnieniem tej funkcji, również podlega karze pozbawienia wolności. W przypadku wskazanym wcześniej sprawca przestępstwa nie podlega karze, jeżeli przyjął korzyść majątkową lub osobistą albo ich obietnicę, ale zawiadomił o tym fakcie policję lub prokuraturę i ujawnił wszystkie istotne okoliczności przestępstwa, zanim organy śledcze się o tych faktach dowiedziały.
Nadużycie funkcji
Funkcjonariusze publiczni podlegają karze pozbawienia wolności także za przekroczenie swoich uprawnień lub niedopełnienie obowiązków, wskutek czego doszło do szkody interesu publicznego lub prywatnego (art. 231 k.k.). Sąd może orzec także inne środki w razie korupcji. Na przykład w wyroku skazującym za łapownictwo, przekupstwo lub płatną protekcję może też, poza pozbawieniem wolności, orzec wobec skazanego:
-
pozbawienie praw publicznych,
-
zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.
Pozbawienie praw publicznych obejmuje: utratę czynnego i biernego prawa wyborczego (czyli prawa głosowania oraz prawa bycia wybranym) do organu władzy publicznej, organu samorządu zawodowego lub gospodarczego, utratę prawa do udziału w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych i samorządu terytorialnego lub zawodowego, jak również utratę posiadanego stopnia wojskowego i powrót do stopnia szeregowego. Pozbawienie praw publicznych obejmuje ponadto utratę orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw.
Sąd może orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska albo wykonywania określonego zawodu, jeżeli sprawca nadużył przy popełnieniu przestępstwa stanowiska lub wykonywanego zawodu albo okazał, że dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem.
Skutki skazania za korupcję
Radny powiatu lub gminy na skutek prawomocnego wyroku sądu skazującego go za korupcję, czyli przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego traci z mocy przepisów prawo wybieralności na urząd (tzn. bierne prawo wyborcze, czyli prawo bycia wybranym w wyborach). W razie utraty prawa wybieralności lub nieposiadania go w dniu wyborów wygaśnięcie mandatu stwierdza rada gminy (powiatu) w drodze uchwały, w terminie miesiąca od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. W wypadku utraty przez radnego prawa wybieralności przed podjęciem uchwały o wygaśnięciu mandatu należy umożliwić radnemu złożenie wyjaśnień.
PRZYKŁAD
Rada gminy stwierdziła wygaśnięcie mandatu radnego na skutek uprawomocnienia się wyroku skazującego radnego za przestępstwo płatnej protekcji. Czy radny może się od takiej uchwały odwołać?
Radny ma możliwość odwołania się od uchwały rady gminy w sprawie wygaśnięcia przez niego mandatu do sądu administracyjnego w terminie siedmiu dni od dnia doręczenia uchwały. Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, który stwierdził wygaśnięcie mandatu. Sąd administracyjny rozpatruje taką skargę w terminie 14 dni od dnia jej wniesienia. W razie niekorzystnego dla radnego wyroku sądu administracyjnego I instancji w sprawie wygaśnięcia mandatu ma on także prawo złożyć skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wygaśnięcie mandatu radnego następuje z dniem uprawomocnienia się wyroku sądu administracyjnego oddalającego skargę w sprawie wygaśnięcia mandatu na skutek utraty prawa wybieralności.
Inne przepisy antykorupcyjne
Wymienione wcześniej przepisy o charakterze antykorupcyjnym należy czytać w powiązaniu z przepisami u.s.g., ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym oraz ustawy z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, które dotyczą m.in.:
-
zakazu łączenia funkcji w samorządzie z prowadzeniem działalności gospodarczej,
-
zakazu przyjmowania darowizn przez radnych,
-
wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej,
-
obowiązku składania oświadczeń majątkowych przez radnych.
Ponadto przepisy kodeksu postępowania administracyjnego przewidują obowiązek wyłączenia się pracownika od udziału w postępowaniu administracyjnym w sprawie: -
w której jest on stroną albo pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy może mieć wpływ na jego prawa lub obowiązki,
-
dotyczącej jego małżonka oraz krewnych i powinowatych do II stopnia,
-
osoby związanej z nim z tytułu adopcji, opieki lub kurateli,
-
w której był świadkiem lub biegłym albo był lub jest przedstawicielem jednej ze stron,
-
w której brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji,
-
z powodu której wszczęto przeciw niemu dochodzenie służbowe, postępowanie dyscyplinarne lub karne,
-
w której jedną ze stron jest osoba pozostająca wobec niego w stosunku nadrzędności służbowej.
Ponadto bezpośredni przełożony pracownika ma obowiązek na jego żądanie lub na żądanie strony postępowania administracyjnego albo z urzędu wyłączyć go od udziału w postępowaniu, jeżeli zostanie uprawdopodobnione istnienie innych okoliczności, niż wskazane wyżej, które mogą wywołać wątpliwość co do bezstronności pracownika.
Autor: Aneta Mościcka
Podstawy prawne:
Ustawa z 5 stycznia 2011 r. – Kodeks wyborczy (Dz.U. nr 21, poz. 112; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 217, poz. 1281)
Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 233, poz. 1381)
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 217, poz. 1281)
Gazeta Samorządu i Administracji >>zamów prenumeratę<<