Pierwszym krokiem powinna być analiza obecnego serwisu internetowego. Wspomniane przepisy nie nakładają na instytucje użyteczności publicznej obowiązku stworzenia osobnych stron dla osób niedowidzących, wymagają jednak zapewnienie zgodności z ogólnymi standardami i wytycznymi dotyczącymi dostępności określanymi przez konsorcjum W3C (World Wide Web Consortium). Warto sprawdzić czy nasza strona była projektowana zgodnie z tymi wytycznymi.
Chociaż standardy W3C obowiązują od dość dawna, niewiele serwisów instytucji publicznych je zachowuje. Jak wynika z przeprowadzonego na zlecenie Prezydencji Brytyjskiej w roku 2005 badania „eAccessibility of public sector services in the EU” kryterium to nie było spełniane przez większość serwisów instytucji użyteczności publicznej. Pomimo tego, że pierwsze próby prawnego uregulowania tej kwestii pojawiły się już w 2002 roku (rezolucja Parlamentu Europejskiego zobowiązująca podmioty tworzące internetowe serwisy publiczne do spełnienia kryterium podwójnego A), nie odniosły one skutku. W 2005 po zmianie i doprecyzowaniu kryteriów jedynie 3% z przebadanych 436 witryn spełniało wymogi minimalnych standardów W3C. 10% spełniało wymogi standardu tylko w części, 17% stron miało poważne braki , a aż 70% zupełnie nie odpowiadało standardom. Brak tego typu danych dotyczących serwisów polskich instytucji, jednak należy się spodziewać, że sytuacja jest podobna.
Jeśli okaże się, że serwis nie spełnia określonych prawem wymagań, przystępując do projektu warto rozważyc różne dostępne na rynku rozwiązania:
Wybierając jedno z tych rozwiązań należy brać pod uwagę ich silne i słabe strony, które opisujemy poniżej.
Jednolita wersja serwisu www
Istnieje możliwość zbudowania serwisu www w taki sposób, by uwzględniał on potrzeby osób niewidomych i niedowidzących. Podstawowymi odbiorcami takiego serwisu będą pełnosprawni użytkownicy Internetu, jednak dzięki zastosowaniu odpowiednich standardów serwis będzie również dostosowany do wymagań niepełnosprawnych użytkowników Internetu. Nie wyjdzie jednak poza opisywane w standardach minimum narzędzi dla nich.
W tym przypadku należy wprowadzić na stronie internetowej zalecenia Web Content Accessibility Guidelines (WCAG), które opisują w jaki sposób należy projektować strony www tak, by były one możliwe i łatwe do odczytania przez screen readery i przeglądarki typu Intelligent Web Reader. Zalecenia WCAG określają w jaki sposób prezentować na stronach różnorodne treści – m.in. jak tworzyć opisy elementów graficznych czy określać tytuły wierszy i kolumn w tabelach.
Zaletą tego rozwiązania jest niski koszt wdrożenia – nie jest konieczne poniesienie kosztów opracowania dodatkowej podstrony dostosowanej do potrzeb osób niewidomych i niedowidzących. należy jednak zaznaczyć, że jeśli nasza instytucja posiada już serwis internetowy, który nie spełnia okreslonych prawem wymagań, konieczne będzie albo dostosowanie całego serwisu, albo jego zaprojektowanie od nowa. Nowy projekt warto rozważyć szczególnie, jeśli strona była projektowana dawno, nie spełnia standardów nowoczesnej strony i nie pozwala wykorzystać w pełni możliwości, jakie daje internet.
Wadą opisywanego rozwiązania jest to, że jednolita wersja strony internetowej spełnia jedynie minimalne standardy dostępności dla osób niewidomych i niedowidzących. Jest możliwa do odczytania wyłącznie dla osób dysponujących odpowiednim sprzętem i oprogramowaniem umożliwiającym odczytanie strony –screen readerami , monitorami brajlowskimi itp. Nie posiada ona rozwiązań graficznych ułatwiających odczytanie strony osobom niedowidzącym, które nie używają drogiego, specjalistycznego sprzętu i mają nieco niższe potrzeby związane ze sposobem prezentacji treści w Internecie. Tę wadę tego typu rozwiązania można częściowo zniwelować decydując się na wprowadzenie funkcji zmiany wielkości czcionek. Nie można jednak w równie łatwy sposób podnieść kontrastu strony, a sama duża czcionka może nie zapewnić wystarczającej czytelności.
Opracowanie jednego wspólnego serwisu nakłada również na jego twórcę ograniczenia techniczne. Zrealizowanie wytycznych WCAG jest łatwe do spełnienia w przypadku serwisów bazujących na rozwiązaniach typu CMS (Content Management System) i operujących klasyczną grafiką. Jednak serwisy zawierające znaczne ilości animacji i efektownych elementów wizerunkowych, a zwłaszcza w pełni wykonane w technologii flash mają bardzo niskie szanse spełnienia wymogów WCAG.
Osobny serwis z rozwiązaniami dedykowanymi osobom niewidomym i niedowidzącym
W przypadku przyjęcia tego rozwiązania decydujemy się na wprowadzenie dwóch spójnych ze sobą co do treści wersji strony. Strona podstawowa nie musi wówczas uwzględniać ograniczeń wynikających ze standardów WCAG, gdyż wprowadzona zostaje osobna wersja serwisu w pełni dostosowana do potrzeb osób niewidomych i niedowidzących. Kluczowe znaczenie w tym przypadku będzie miało odpowiednio czytelnie oznaczone pole pozwalające na przejście do właściwej wersji serwisu.
Serwis dopasowany do potrzeb osób niedowidzących powinien być pozbawiony zbędnych elementów graficznych. Ważne jest zachowanie wysokiego kontrastu przez zastosowanie ciemnego tła i jasnej czcionki, o dużym stopniu oraz odpowiednie uporządkowanie treści i wyeksponowanie nagłówków. Z punktu widzenia potrzeb osób niewidomych kluczowe jest dostosowanie serwisu do potrzeb programów typu screen reader.
Dodatkowym mechanizmem jaki może wykorzystać serwis dedykowany niepełnosprawnym są skróty klawiszowe, które umożliwiają poruszanie się po stronie za pomocą klawiatury. Wybranie skrótu umożliwia internaucie przejście do poszukiwanej sekcji serwisu lub mechanizmu np. do mapy strony www, wyszukiwania zaawansowanego czy strony głównej.
Zaletą tworzenia osobnej wersji serwisu dla osób z uszkodzeniami narządu wzroku jest jego pełne dostosowanie do ich potrzeb. Serwis taki jest dostępny dla osób niedowidzących bez konieczności posiadania przez nie specjalistycznego sprzętu. Jednocześnie rozwiązanie to nie powoduje ograniczeń dotyczących podstawowej wersji serwisu. Posiada również duży potencjał komunikacyjny. Wadą tego rozwiązania jest wyższy koszt wdrożenia, który jest uzależniony od technologii w jakiej wykonany został bazowy serwis www. Decydując się na takie rozwiązanie należy również zwrócić uwagę na to, by nie narzucało ono na administratora serwisu konieczności podwójnego wprowadzania zmian na stronach. Zmiany wprowadzone w głównym serwisie powinny być automatycznie widoczne w wersji dla niedowidzących i niewidomych. Umożliwia to niemal każdy system CMS.
Udźwiękowiona strona internetowa
W przypadku tego rozwiązania decydującą rolę odgrywa dostosowanie serwisu do wymogów oprogramowania umożliwiającego odczytanie strony poprzez syntezator mowy za pomocą screen readera lub przeglądarki z wbudowanym syntezatorem. Najczęstszym rozwiązaniem jest wykonanie wersji tekstowej strony, prezentującej treści w sposób liniowy. Oprogramowanie generujące mowę czyta zawartość strony od początku pliku a zatem od góry strony do dołu, co wpływa na sposób przygotowania wersji testowej. Treści powinny być przygotowane w taki sposób, by po usłyszeniu kilku pierwszych zdań użytkownik wiedział czego dotyczy dana strona i czy jest dla niego interesująca. Język powinien być prosty, jasny, bez zbędnych ozdobników.
Decydując się na tego typu rozwiązanie, zgodnie z obecnymi trendami, powinno się zapewnić użytkownikom bezpłatny dostęp do programu umożliwiającego odczytanie strony. Takich programów jest na rynku bardzo wiele. W większości są to rozwiązania płatne, lecz zarówno rozpiętość cenowa licencji jak i sposoby licencjonowania są tak różnorodne, że nie jest trudno znaleźć rozwiązanie dostosowane do potrzeb własnego projektu.
W Polsce najczęściej strony takie buduje się z wykorzystaniem Intelligent Web Reader ‘a – ”mówiącej” przeglądarki internetowej. Oprogramowanie jest darmowe dla końcowego użytkownika. Po dodaniu do strony specjalnego profilu może być ona w łatwy sposób odczytana dzięki wbudowanemu w przeglądarkę syntetycznemu głosowi. Wszystkie strony internetowe dostosowane do potrzeb IWR są umieszczone specjalnej liście „mówiących stron” (http://www.ivo.pl/iwr/lista.htm) i mogą ubiegać się o logo „mówiąca strona internetowa” (warunkiem uzyskania logo jest wsparcie finansowe programu).
Zaletą tego typu rozwiązań jest jego pełna dostępność dla osób niewidomych, niedowidzących i mających problemy ze wzrokiem bez konieczności posiadania specjalistycznego sprzętu na dowolnym komputerze wyposażonym w głośniki.
Wadą rozwiązania jest jego koszt. Konieczne są zarówno prace w samym serwisie www jak i inwestycja w zewnętrzną licencję umożliwiającą korzystanie z oprogramowania umożliwiającego odczytanie strony.
Zamek – case study
Przykładem strony, która została dostosowana do potrzeb osób niedowidzących i niewidomych może być strona Zamku Królewskiego w Warszawie: www.zamek-krolewski.pl Po rozważeniu dostępnych rozwiązań, Zamek zdecydował się na przygotowanie osobnej wersji serwisu z rozwiązaniami dedykowanymi niepełnosprawnym.
|
|
fot. strona internetowa Zamku Królewskiego – standardowa
Głównym założeniem projektu było to, że wersja dla osób niepełnosprawnych powinna być w pełni zintegrowana z podstawową wersją serwisu, rozwijać się równolegle z nią, zapewnić skalowalność (czyli elastyczną rozbudowę) i umożliwiać łatwą aktualizację zawartości. Osiągnięto to dzięki opracowaniu dodatkowego stylu graficznego wprowadzonego za pośrednictwem stylów CSS czyli specjalnych plików definiujących kroje, wielkości ,kolory czcionek projektu www Zamku Królewskiego. To najprostsze podejście okazało się najskuteczniejsze, gdyż nie wymaga od właściciela dodatkowych prac związanych z wersją dla niedowidzących. Wszelkie aktualizacje prowadzone są na serwisie głównym, a system CMS automatycznie generuje wersję o odmiennych stylach zgodną z ustalonym standardem dla niedowidzących. Zastosowany w serwisie autorski system CMS opracowany przez SUPERMEDIA Interactive nie generował potrzeby dobudowania dodatkowych kosztownych modułów. Zapewnił spójność zarówno ze standardem W3C jak i WCAG oraz dobrą czytelność serwisu dla programów typu screen reader.
Style zastosowane w wersji dla niedowidzących zapewniają wysoki kontrast prezentowanych treści, powiększenie czcionek i zwiększenie czytelności elementów nawigacyjnych oraz odejście od zbędnych elementów flash na korzyść dobrze opisanych statycznych elementów graficznych. W planowaniu szczegółów rozwiązania istotnym elementem był dobór barw silnie kontrastowych (biel, czerń, żółć) i konsekwentne ich zastosowanie z absolutnym wykluczeniem barw będących problematycznymi dla osób z zaburzeniami rozróżniania kolorów (zieleń, czerwień). Ważne było również zastąpienie stałych elementów graficznych (logotypy) ich wersjami o wysokim kontraście. Zgodnie z wytycznymi WCAG wszelkie obrazki zostały zamieszczone wraz z przyjaznymi opisami, które zapewniają równoważnik przekazu wizualnego.
|
|
fot. strona internetowa Zamku Królewskiego – wersja dla niedowidzących
Po szczegółowym rozważeniu tematu nie zdecydowaliśmy się na zastosowanie mechanizmu skrótów klawiszowych. Analiza skrótów udostępnianych przez przeglądarki i programy typu screen reader wykazała, że nie ma spójnych standardów korzystania ze skrótów. Wielość rozwiązań i często sprzeczne wykorzystanie tych samych skrótów mogły być mylące dla użytkowników. Uznaliśmy więc, że korzystniejsze będzie dążenie do prostoty i zastosowanie czytelnej i odpowiednio wyeksponowanej nawigacji.
Do wersji serwisu dla niedowidzących i niewidomych można wejść poprzez specjalną ikonę. Jest ona eksponowana w stałym miejscu – w górnym prawym rogu serwisu, na samym początku strony, co zwiększa szansę odnalezienia jej przez niewidomych. Osoby korzystające z tzw. „gadaczy”, czyli programów czytających strony www, są zmuszone do posuwania się po stronie od góry w dół. Dlatego na początku strony zamieszczony został również link do mapy serwisu – kolejnego rozwiązania ułatwiającego korzystanie ze stron.
Warto wspomnieć, że dostosowanie wersji serwisu do potrzeb osób niewidomych i niedowidzących nie ogranicza się do wdrożenia rozwiązań prezentacji graficznej i standardów kodowania. Wymaga ono także odpowiedniej i przemyślanej pod kątem grupy struktury informacyjnej serwisu. Jak już wiemy, Internauta jest zmuszony do czytania strony od początku do końca, zatem kolejność prezentowania treści od ogółu do szczegółu, tak istotna w budowaniu stron www, nabiera w tym przypadku szczególnej roli. Mając to na uwadze, w witrynie Zamku Królewskiego, szczególną wagę przyłożono do wartości komunikacyjnej etykiet nawigacji, tytułów artykułów i nagłówków. Odpowiednio pogrupowano również i ograniczono ilości elementów nawigacyjnych i linków na stronie.
Nie tylko dla niewidomych
Chociaż do tej pory skupiliśmy się przede wszystkim na opisaniu w jaki sposób strony internetowe mogą być dopasowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, na koniec warto dodać, że tak przygotowane serwisy mają szersze zastosowanie. Dzięki spełnieniu norm WCAG zdefiniowanych przez W3C serwis może być dostępny dla osób starszych, które często mają słaby wzrok i nie są tak sprawne w poruszaniu się po sieci jak ludzie młodzi – uproszczona, intuicyjna struktura serwisu ułatwi im poruszanie się po nim. Tak zbudowany serwis można kierować również do pracowników dużych korporacji, którym restrykcyjna polityka bezpieczeństwa uniemożliwia przeglądanie wybranych elementów serwisów (np. Flash, skrypty). Jak widać opisane rozwiązania mają znacznie większy potencjał i zwiększają dostępność stron internetowych dla różnych grup odbiorców.
Pełna wersja artykułu ukazała się w sierpniowym wydaniu „Marketingu w Praktyce”.