Odpowiedź – Zasady przyznawania przez wójta świadczeń dla wyróżniających się uczniów kończących szkołę może określić rada gminy po przyjęciu programu wspierania edukacji uzdolnionych dzieci i młodzieży.
Uzasadnienie – Jednostki samorządu terytorialnego (JST) mogą tworzyć regionalne lub lokalne programy:
1) wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży,
2) wspierania edukacji uzdolnionych dzieci i młodzieży
– art. 90t ust. 1 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (dalej: u.s.o.).
W przypadku przyjęcia takich programów organ stanowiący JST określa szczegółowe warunki udzielania pomocy dzieciom i młodzieży, jej formy i zakres, w tym stypendia dla uzdolnionych uczniów oraz tryb postępowania w tych sprawach, uwzględniając w szczególności przedsięwzięcia sprzyjające eliminowaniu barier edukacyjnych, a także osoby lub grupy osób uprawnione do pomocy oraz potrzeby edukacyjne na danym obszarze (art. 90t ust. 4 u.s.o.).
Artykuł 90t ust. 4 u.s.o. przewiduje możliwość określenia szczegółowych warunków udzielania pomocy dzieciom, młodzieży, uczniom, wówczas gdy zostaną przyjęte programy, o jakich mowa w art. 90t ust. 1 pkt 2 u.s.o. Do stanowienia przepisów prawa w zakresie przyznawania stypendiów nie upoważnia rady art. 90t ust. 1 pkt 2 u.s.o., bowiem programy, o jakich mowa w tym przepisie, mogą być jedynie aktami ramowymi określającymi wytyczne dotyczące sposobu postępowania w danym zakresie, odnoszące się do organów wykonawczych JST i ewentualnie jej jednostek organizacyjnych (wyrok WSA w Gdańsku z 24 listopada 2011 r., sygn. akt III SA/Gd 394/11). Przyjęty przez organ stanowiący JST program, stosowny do art. 90t ust. 1 u.s.o., należy traktować jako podstawę do tworzenia planów działania danej JST w zakresie wyrównywania szans edukacyjnych lub wspierania edukacji dzieci i młodzieży. Konsekwencją przyjęcia programu jest określenie, w odrębnej uchwale rady, szczegółowych warunków udzielania pomocy dzieciom i młodzieży, formy i zakresu pomocy, w tym stypendiów, jak również trybu postępowania w tych sprawach (rozstrzygnięcie nadzorcze wojewody lubelskiego z 28 lipca 2011 r., nr NK-I.4131.288.2011).
Upoważnienie musi być konkretne
Niekiedy rady gminy nie przyjmują wspomnianego programu i podejmują uchwały w sprawie świadczeń dla uzdolnionej młodzieży na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 14a ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.). Przepis ten stanowi, że do wyłącznej właściwości rady gminy należy podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów dla uczniów i studentów. Jednak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 29 maja 2009 r. (sygn. akt I OSK 178/09) uznał, że ma on wyłącznie charakter przepisu kompetencyjnego i przesądza o tym, że jeżeli ustawy szczególne (tzn. inne niż u.s.g.) przekażą gminie zadania w zakresie udzielania stypendiów, to właśnie rada gminy będzie właściwa do uchwalania zasad ich udzielania.
Podstawy do podejmowania przez radę gminy uchwały w sprawie zasad przyznawania stypendiów nie można doszukiwać się również w treści art. 7 ust. 1 u.s.g., zgodnie z którym zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy, a w szczególności zadania własne obejmują sprawy m.in. edukacji publicznej. Dla wykonywania tych zadań niezbędna jest bowiem wyraźna podstawa ustawowa. Ponadto takiego upoważnienia nie można dopatrywać się w treści art. 6 ust. 1 u.s.g., który przewiduje, że wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów, należą do zakresu działań gminy (wspomniany wyrok NSA).
Zakres swobody rady
Warto mieć na względzie, że w art. 90t ust. 4 u.s.o. zawarto upoważnienie dla organu stanowiącego JST do określania szczegółowych warunków udzielania pomocy dzieciom i młodzieży, form i zakresu tej pomocy, w tym stypendiów dla uzdolnionych uczniów, zaś w pytaniu mowa jest o nagrodach dla absolwentów, którzy w danym roku szkolnym kończą naukę.
Treść art. 90t ust. 4 u.s.o. wskazuje, moim zdaniem, że nie ma zamkniętego katalogu świadczeń, jakie mogą być przyznawane na jego podstawie. Jednak wojewoda lubelski w rozstrzygnięciu nadzorczym z 3 grudnia 2009 r. (nr NK.II.0911/413/09) stwierdził, że przyznanie absolwentowi stypendium za wybitne osiągnięcia w nauce narusza w sposób istotny art. 90t ust. 4 u.s.o. Brzmienie tego przepisu przesądza, że stypendia przyznaje się uzdolnionym uczniom.
W rezultacie powstaje też pytanie, czy na podstawie wspomnianego przepisu dopuszczalne jest przyznawanie nagrody, skoro jest w nim mowa o stypendiach. Często w potocznym rozumieniu „stypendium” to świadczenie wypłacane periodycznie przez pewien okres, a „nagroda” to świadczenie jednorazowe. Jednak w u.s.o., choć nie ma definicji pojęcia „stypendium”, de facto za stypendia uznaje się również świadczenia jednorazowe, np. stypendium dyrektora szkoły, o którym mowa w art. 90g u.s.o., jest wypłacane raz w okresie (semestrze).
W celu uniknięcia wątpliwości, czy rada gminy nie przekroczyła upoważnienia zawartego w art. 90t ust. 4 u.s.o., wskazane wydaje się jednak, aby świadczenia, których dotyczy pytanie, nazwać stypendiami (mimo że będą jednorazowe) i zdecydować o ich przyznawaniu osobom, które są jeszcze uczniami (a nie już absolwentami).
Autor: Jarosław Żarowski
Podstawy prawne:
-
Ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (j.t. Dz.U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 205, poz. 1206)
-
Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j.t. Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591; ost. zm. Dz.U. z 2011 r. nr 217, poz. 1281)
Gazeta Samorządu i Administracji >>zamów prenumeratę<<