Korpus służby cywilnej tworzą pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych: średniego szczebla zarządzania, koordynujących, samodzielnych, specjalistycznych i wspomagających. Osoby zatrudnione w korpusie dzielą się na dwie grupy:
Pracownicy korpusu służby cywilnej są zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych w:
Pracownik zaczynający pracę w służbie cywilnej zatrudniony jest na czas określony nie dłuższy jednak niż trzy lata. Po trzech latach ma prawo do rozpoczęcia postępowania w celu uzyskania mianowania. Kolejne lata przepracowane w służbie wraz z pozytywną oceną umożliwiają mu awans na kolejne stopnie służbowe.
Czas pracy członków korpusu służby cywilnej:
Obecnie obowiązujące zasady wynagradzania pracowników w służbie cywilnej umożliwiają zróżnicowanie poziomu ich wynagrodzeń. m in. uzależniając je od stopnia skomplikowania i ważności spraw obsługiwanych przez danego pracownika.
Wynagrodzenie pracownika służby cywilnej składa się z:
Wynagrodzenie urzędnika służby cywilnej składa się z:
Wynagrodzenie zasadnicze
Wynagrodzenie zasadnicze w służbie cywilnej ustane jest przy zastosowaniu mnożników kwoty bazowej. Wysokość tej kwoty ustalana jest corocznie przez sejm w ustawie budżetowej. W ciągu ostatnich lat kształtowała się następująco:
|
|
Wynagrodzenie pracownika uzależnione jest od grupy stanowisk, do których został on zaliczony. W ramach poszczególnych grup może on uzyskać wynagrodzenie zasadnicze, które mieści się w tzw. widełkach. Tworzą je dwie kwoty, które określają górną i dolną granicę wynagrodzenia w nich przewidzianego, które może uzyskać członek służby. Tabela poniżej pokazuje, jak może kształtować się to wynagrodzenie.
|
|
Dodatek specjalny uzależniony od specyfiki i charakteru wykonywanych zadań
Jest to zupełnie nowy składnik wynagrodzenia członków służby cywilnej. Obowiązujący od 1 stycznia 2008 r. Kwotowe dodatki specjalne ze środków na wynagrodzenia przyznawane są przez dyrektorów generalnych poszczególnych urzędów. Ich wysokość uzależniona jest jednakże od uchwały Rady Ministrów, która w drodze rozporządzenia dzieli procentowo pieniądze przeznaczone na te dodatki między poszczególne urzędy. Głównym kryterium tego podziału jest charakter i specyfika wykonywanych przez te jednostki zadań.
Dodatek zadaniowy
Jest to nieobligatoryjna część wynagrodzenia członka służby cywilnej. Otrzymują go ci pracownicy, którzy wykonują dodatkowe, powierzone przez zwierzchnika zadania wykraczające poza zakres normalnie wykonywanych obowiązków. Należy podkreślić, że dodatek ten jest narzędziem służącym do podniesienia motywacji pracowników, którym okresowo powierzono dodatkowe obowiązki służbowe.
Dodatek za wieloletnią pracę w służbie cywilnej
W korpusie służby cywilnej obowiązują takie same zasady przyznawania tego dodatku jak w przypadku całej sfery budżetowej. Do okresu wieloletniej pracy wlicza się poprzednie zakończone okresy zatrudnienia. W sytuacji gdy praca w służbie jest pracą dodatkową to nie zalicza się jej do zatrudnienia podstawowego. Do okresów pracy nie wlicza się też okresów zatrudnienia w Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Także praca w organach bezpieczeństwa państwa w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 1 lipca 1989 r. nie liczy się przy ustanawianiu dodatku.
Dodatek ten przyznawany jest po pięciu latach pracy. Wypłaca się go razem z wynagrodzeniem. Wynosi 5% miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego i wzrasta co roku o 1% aż do osiągnięcia wysokości 20% wynagrodzenia.
Nagroda jubileuszowa
Świadczenie to jest przyznawane w momencie nabycia do niego uprawnień. Mogą go otrzymać pracownicy, którzy przepracowali co najmniej 20 lat, do których zalicza się wszystkie zakończone wcześniej okresy zatrudnienia. Do okresów pracy nie wlicza się natomiast okresów zatrudnienia w Polskiej Partii Robotniczej i Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Także praca w organach bezpieczeństwa państwa w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 1 lipca 1989 r. nie liczy się przy ustanawianiu dodatku.
Nagrodę tę oblicza się na podstawie kwoty wynagrodzenia, którą otrzymuje pracownik w momencie uzyskania prawa do nagrody jubileuszowej.
Dodatek ten jest przyznawany w wysokości:
Dodatek za stopień służbowy
Przysługuje on członkom korpusu, którzy posiadają status urzędnika służby cywilnej. Ustala się go w odniesieniu do kwoty bazowej, na podstawie której obliczane jest wynagrodzenie zasadnicze pracowników służby. Wysokość tego dodatku ustalana jest dla stopnia służbowego konkretnego pracownika.
|
|
Dodatkowe wynagrodzenie roczne
Członkom korpusu służby cywilnej przysługuje dodatkowe wynagrodzenie roczne. Jest to składnik wynagrodzenia obejmujący wszystkich pracowników sfery budżetowej. Jego wysokość, zasady nabycia do niego praw jak i wypłacania określa ustawa z 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej.
Według tej ustawy uprawnienia do otrzymywania dodatkowego rocznego wynagrodzenia tzw. „trzynastki” przysługują pracownikowi, który przepracował pełny rok kalendarzowy u jednego pracodawcy. W sytuacji, gdy okres zatrudnienia danego pracownika wynosi powyżej sześciu miesięcy, przysługuje mu dodatkowe wynagrodzenie roczne obliczane proporcjonalnie do okresu jego zatrudnienia.
Dodatkowe wynagrodzenie roczne wynosi 8,5% kwoty obliczanej na podstawie płacy pracownika w ciągu roku kalendarzowego. Uwzględnia ona wynagrodzenie wraz z innymi świadczeniami wynikającymi ze stosunku pracy, przy jej obliczaniu pomija się natomiast:
Odprawa w związku z przejściem na rentę lub emeryturę
Członkowie korpusu służby cywilnej przechodzący na rentę z tytułu niezdolności do pracy lub emeryturę otrzymują jednorazową odprawę w wysokości trzymiesięcznej pensji. Gdy pracownik dysponuje co najmniej dwudziestoletnim stażem w służbie cywilnej jednorazowa odprawa odpowiada wysokości sześciomiesięcznego wynagrodzenia tego pracownika.
Delegacje
Korpus służby cywilnej otrzymuje także dodatki związane z delegacjami służbowymi. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej określa wysokość należności przysługującej pracownikowi z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju.
Z racji podróży służbowej na polecenie pracodawcy członkowi korpusu służby cywilnej przyznawana jest dieta oraz zwrot kosztów przejazdu, noclegów, dojazdów środkami komunikacji miejscowej, jak również innych udokumentowanych wydatków związanych z uzasadnionymi potrzebami. Dieta przyznawana jest w celu sfinansowania zwiększonych kosztów wyżywienia podczas podroży i wynosi 23 zł za dobę. Nie przysługuje ona jednak, gdy pracownika oddelegowano do stałego miejsca zamieszkania lub gdy ma on zapewnione całodzienne wyżywienie. W przypadku podróży zagranicznych wysokość diety ustalana jest indywidualnie, na podstawie taryfikatora dla 109 krajów.
Ponadto urzędnik służby cywilnej przeniesiony na stanowisko w innym mieście otrzymuje mieszkanie odpowiednie do jego sytuacji rodzinnej. W związku z tym otrzymuje on także zwrot kosztów przeniesienia, zwrot opłat za udostępnione czasowo mieszkanie oraz jednorazowe świadczenie w wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia. Do kosztów przeniesienia wliczane są także koszty przejazdu urzędnika wraz z członkami jego rodziny oraz przewozu mienia.
Szczególne uprawnienia niektórych grup pracowników służby cywilnej
Wymienione powyżej składniki wynagrodzenia obowiązują wszystkich członków korpusu służby cywilnej. Jednak ustawodawca wyróżnił niektóre stanowiska przyznając im dodatkowe świadczenia powiązane bezpośrednio z zajmowanym stanowiskiem.
Przysługują one w przypadku, gdy członek korpusu zatrudniony jest w:
Urzędzie skarbowym – w komórce zajmującej się egzekucją. Dodatkowe świadczenia przysługują osobom zatrudnionym na stanowisku: komornika skarbowego, poborcy skarbowego, starszego poborcy skarbowego, referenta, starszego referenta, inspektora i starszego inspektora. Otrzymują oni za osobiste wykonanie czynności związanej z egzekucją administracyjną należności pieniężnych wynagrodzenie prowizyjne, na podstawie ustalonego taryfikatora.
Urzędzie morskim, dla pracownika który wykonując zadania statutowe urzędu bierze udział w próbach technicznych statku na morzu. Przysługuje mu z tego tytułu ekwiwalent pieniężny lub bezpłatne wyżywienie.
Urzędzie górniczym – pracownikowi na stanowisku inspekcyjno-technicznym przysługują:
1) uprawnienia związane z Dniem Górnika,
2) specjalne wynagrodzenie miesięczne,
3) nagroda jubileuszowa.
Okręgowym urzędzie górniczym i Urzędzie Górniczym do Badań Kontrolnych Urządzeń Energomechanicznych. Członek służby cywilnej zatrudniony na stanowisku inspekcyjno-technicznym, który przeprowadza w warunkach uciążliwych inspekcje oraz badania otrzymuje dodatek:
1) za pracę w niedziele i święta i inne dni nie będące dniami pracy w urzędzie – wynagrodzenie jak za pracę w dniu będącym dniem pracy w urzędzie oraz inny wolny od pracy dzień przypadający w dniu pracy w urzędzie albo wynagrodzenie jak za dzień będący dniem pracy w urzędzie i dodatek w wysokości 100% godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego;
2) za każdą godzinę pracy poza obowiązującym rozkładem czasu pracy – dodatek w wysokości 10% godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego.
Urzędzie Regulacji Energetyki – osobom pełniącym określone funkcje przysługuje dodatek regulacyjny nie przekraczający 40% wynagrodzenia zasadniczego.
Reorganizacja korpusu służby cywilnej
W roku 2007 miała miejsce reorganizacja korpusu służby cywilnej . W jej wyniku powołano do życia Państwowy Zasób Kadrowy, do którego włączono grupy wyższych stanowisk korpusu służby cywilnej. Ma to zapewnić zawodowe, bezstronne oraz rzetelne wykonywanie zadań na wysokich stanowiskach. Państwowy Zasób Kadrowy jest także zbiorem kandydatów na najwyższe stanowiska administracji państwowej. Stanowiska te zostały enumeratywnie wymienione w art. 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o państwowym zasobie kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych.
Motywacja członków korpusu służby cywilnej
Urząd służby cywilnej przeprowadził za pośrednictwem PBS w 2005 roku badanie, którego celem było określenie motywacji członków korpusu służby cywilnej.
W badaniu tym członkowie korpusu zadeklarowali, iż największy wpływ na ich stosunek do pracy mają:
Najbardziej mobilizującym składnikiem wynagrodzenia jest nagroda (90%), następnie „trzynastka” (69%). Ponad połowa badanych stwierdziła natomiast, że mobilizujące znaczenie ma nagroda jubileuszowa (55%) i dodatek dla służby cywilnej (54%). Dodatek stażowy
i waloryzację kwoty bazowej jako czynniki mobilizujące uznało po 41% ankietowanych.
Członkowie korpusu wypowiedzieli się także na temat motywacyjnej roli samego wynagrodzenia. Trzy czwarte badanych zadeklarowało, iż wynagrodzenie zasadnicze, które otrzymują, nie jest adekwatne do wykonywanej pracy. Swoje wynagrodzenie jako odpowiednie uznał natomiast tylko co piąty badany. Wśród niezadowolonych z płacy przeważają osoby nie posiadające statusu urzędnika służby cywilnej. Stosunkowo najbardziej niezadowoleni ze swoich zarobków są pracownicy urzędów wojewódzkich (86%), a najbardziej zadowoleni są pracownicy administracji niezespolonej (25%).
|
|
Natomiast jeśli chodzi o znajomość zasad wynagradzania, to warto zwrócić uwagę, iż zaledwie 50% członków korpusu potwierdziło, że je zna. Nieco mniej osób zaznaczyło natomiast, iż znajome są im zasady, na podstawie których przyznawane są podwyżki. Stosunkowo największą wiedzą na ten temat wykazują się osoby należące do tzw. kadry zarządzającej wyższego szczebla – takie, których podwładni kierują pracą innych osób (powyżej 70% z nich zadeklarowało posiadanie takiej wiedzy).
|
|
Tylko 50% badanych określiło system, na podstawie którego ustalane jest wynagrodzenie zasadnicze, jako sprawiedliwy. Natomiast ankietowani uznali w większości za sprawiedliwe zasady przyznawania podwyżek i nagród.
|
|
|
|
Równocześnie członkowie korpusu podkreślili, iż najbardziej mobilizuje ich do lepszego wykonywania pracy perspektywa otrzymania nagrody. Duży efekt mobilizujący ma również „trzynastka”, nagroda jubileuszowa i dodatek służby cywilnej.
|
|
Stan faktyczny
Z danych za rok 2006 wynika, iż wydatki na wynagrodzenia w służbie cywilnej wyniosły 4 550 400 000 PLN. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto (z wypłatami dodatkowego wynagrodzenia rocznego) wyniosło 4 691 PLN. W porównaniu z rokiem ubiegłym było większe o 8,1%. Faktycznie jednak wynagrodzenia urzędników kształtują się różnie i często odbiegają bardzo od średniej podawanej w sprawozdaniu z wykonania budżetu. Przeciętna pensja urzędnika najniższego szczebla służby cywilnej, który zaczyna pracę, oscyluje w okolicy 1 800 PLN. Większy staż a tym samym prawo do dodatkowych świadczeń podwyższają przeciętne wynagrodzenie pracownika najniższego szczebla do kwoty ok. 2 300 PLN. Jednakże wysokość tego wynagrodzenia uzależniona jest także od miejsca pracy. Najlepsze pensje otrzymują osoby zatrudnione w resorcie finansów, kancelarii premiera jak również Urzędzie Komitetu Integracji Europejskiej.
W roku 2008 w budżecie państwa założono, iż wynagrodzenia w korpusie służby cywilnej pochłoną 5 550 075 000 PLN. W tej kwocie większość stanowią środki przeznaczone na wynagrodzenie zasadnicze. Przeznaczono na nie kwotę 4 065 553 000 PLN. Na dodatki do wynagrodzenia pracowników założono 55 715 000 PLN, ponadto na dodatki zadaniowe 6 262 000 PLN. Uwzględniono także dodatkową gratyfikację w postaci szkoleń, na które przeznaczono 68 695 PLN.
Podsumowanie
W roku 2008 służba cywilna ma liczyć 124 336 osób. Są to pracownicy, którzy mają stanowić awangardę urzędniczą w Polsce i z tego tytułu ich wynagrodzenia obliczane są na podstawie odrębnych przepisów. Jednakże system wynagradzania bazuje na stosowanej w sferze budżetowej zasadzie widełek płacowych. Nie tworzy to przejrzystych kryteriów ustalania pensji a tym samym nie jest w stanie przyciągnąć najlepszych pracowników. Nie jest także zachęcające dla młodych ludzi premiowanie na podstawie stanowiska zamiast na podstawie wykonywanej pracy.
Jarosław Burdek
Sedlak & Sedlak